Czym jest pełnomocnictwo?
Pełnomocnictwo to termin wieloznaczny. Po pierwsze jest to czynność prawna, na którą składa się oświadczenie woli mocodawcy. Pełnomocnictwo jest też czynnością będącą źródłem umocowania pełnomocnika do działania w imieniu mocodawcy. Z takim rozumieniem pojęcia pełnomocnictwa spotykamy się w art. 99, art. 101 § 2, art. 106, art. 107 i 108 Kodeksu cywilnego. Po drugie pełnomocnictwo to kompetencja (upoważnienie, czyli sytuacja prawna pełnomocnika występująca w stosunku prawnym pełnomocnictwa, jaki łączy go z reprezentowanym. W języku prawniczym pełnomocnictwem nazywa się także dokument zawierający treść pełnomocnictwa jako czynności prawnej.
Pełnomocnik zostaje umocowany do działania w imieniu reprezentowanego w drodze oświadczenia woli tego ostatniego. Umocowanie to nie wymaga zgody pełnomocnika. Pełnomocnik nie musi przyjąć tego umocowania. W związku z tym pełnomocnictwo jest jednostronną czynnością prawną, na którą składa się oświadczenie woli mocodawcy o udzieleniu pełnomocnictwa. W praktyce jednak bardzo często oświadczenie o udzieleniu pełnomocnictwa jest przyjmowane przez pełnomocnika, a niekiedy stanowi część umowy w technicznym tego słowa znaczeniu (np. znajduje się w treści dokumentu obejmującego umowę będącą źródłem tzw. stosunku podstawowego). Jednak nawet w takim wypadku udzielenie pełnomocnictwa nie może być traktowane jako umowa w sensie prawnym.
Udzielenie pełnomocnictwa jest czynnością prawną. Stosuje się więc do niego przepisy o czynnościach prawnych (w tym przepisy o zdolności do czynności prawnych). Zatem pełnomocnictwa nie może udzielić osoba, która w ogóle nie ma zdolności do czynności prawnych. Natomiast osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych może udzielić pełnomocnictwa bez zgody przedstawiciela ustawowego, ponieważ pełnomocnictwo jest czynnością prawną upoważniającą, a nie czynnością prawną, która prowadzi do zaciągnięcia zobowiązania lub rozporządzenia prawem.
Mocodawca swoje oświadczenie o udzieleniu pełnomocnictwa musi złożyć indywidualnemu adresatowi, którym jest pełnomocnik.
Pełnomocnictwa może udzielić osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33.1 Kodeksu cywilnego. Za osoby fizyczne niemające w ogóle zdolności do czynności prawnych pełnomocnictwa do działania w ich imieniu może udzielić przedstawiciel ustawowy. Taki pełnomocnik może działać nadal w imieniu reprezentowanego po tym jak uzyska on zdolność do czynności prawnych. Natomiast w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych, o których mowa w art. 33.1 Kodeksu cywilnego udzielenie pełnomocnictwa wymaga oświadczenia woli osób działających jako ich organy lub przedstawiciele ustawowi (np. wspólnicy spółek osobowych reprezentując spółkę).
Należy podkreślić, że samo udzielenie pełnomocnictwa nie nakłada na pełnomocnika obowiązku reprezentowania mocodawcy. Zasadniczo jego sytuację prawną można określić jako wolność korzystania z kompetencji. Przy udzieleniu pełnomocnictwa może jednak pojawić się obowiązek dokonywania czynności prawnych w imieniu mocodawcy (nakaz korzystania z kompetencji). Źródłem tego obowiązku jest tzw. stosunek podstawowy. Jest to odmienny od stosunku pełnomocnictwa (wewnętrzny) stosunek prawny (zobowiązaniowy), który wynika z ustawy lub umowy zawartej między mocodawcą a pełnomocnikiem. Z reguły pełnomocnictwo nie jest uzależnione od stosunku podstawowego. Nieważność (wzruszenie) umowy, która stanowi źródło stosunku podstawowego nie jest zatem tożsama z pozbawieniem skuteczności pełnomocnictwa. Nie można jednak wykluczyć, że ta sama okoliczność spowoduje jednocześnie nieważności pełnomocnictwa (np. działanie mocodawcy w warunkach braku świadomości lub swobody). W ramach wewnętrznych relacji między pełnomocnikiem i mocodawcą może także dochodzić do ograniczenia możliwości działania mocodawcy. Ograniczenie to może polegać na konieczności konsultowania decyzji o dokonaniu czynności z reprezentowanym lub na obowiązku powstrzymania się od dokonywania ich określonego rodzaju. Naruszenie takiego zakazu może powodować odpowiedzialność odszkodowawczą wobec niego. Nie wpływa natomiast na ważność czynności prawnych dokonywanych przez pełnomocnika w jego imieniu.