Czym jest przedstawicielstwo?

Czynności prawnej można dokonać samodzielnie lub przez przedstawiciela. Jeśli przedstawiciel dokonał czynności prawnej w granicach umocowania, czynność ta pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego (art. 95 Kodeksu cywilnego).

Potrzeba działania za pośrednictwem przedstawiciela może wynikać z przyczyn prawnych (np. braku zdolności do czynności prawnych) albo z przyczyn faktycznych (np. nieobecność zainteresowanego w miejscu i czasie dokonania czynności).

Umocowanie do działania w cudzym imieniu może wynikać z ustawy (przedstawicielstwo ustawowe) lub być oparte na oświadczeniu reprezentowanego (pełnomocnictwo) (art. 96 Kodeksu cywilnego).

Do grona przedstawicieli ustawowych należą:

  1. rodzice, którzy są przedstawicielami dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską,

  2. małżonek, który jest przedstawicielem swojego współmałżonka w zakresie określonym w art. 29 k.r.o.,

  3. opiekun,

  4. kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo lub osoby niepełnosprawnej,

  5. kurator osoby nieobecnej oraz osoby prawnej.

Czym jest pełnomocnictwo?

Termin pełnomocnictwo należy rozumieć na wiele sposobów. Przede wszystkim jest to czynność prawna, na którą składa się oświadczenie woli mocodawcy. Jest to także czynność będąca źródłem umocowania pełnomocnika do działania w imieniu mocodawcy. Pełnomocnictwo jest także kompetencją, upoważnieniem. Prawnicy pełnomocnictwem nazywają także dokument, który zawiera treść pełnomocnictwa jako czynności prawnej.

Cechą charakterystyczną pełnomocnictwa jest to, że umocowanie do działania nie wymaga zgody pełnomocnika.

Kto może udzielić pełnomocnictwa?

Pełnomocnictwa może udzielić:

  1. osoba fizyczna,

  2. osoba prawna,

  3. jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, ale mająca zdolność prawną.

Pełnomocnictwa może udzielić osoba fizyczna.Za osoby fizyczne nie posiadające w ogóle zdolności do czynności prawnych pełnomocnictwa do działania w ich imieniu może udzielić przedstawiciel ustawowy. Pełnomocnik ten może nadal działać w imieniu reprezentowanego po tym jak uzyska zdolność do czynności prawnych. Z kolei w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, ale mających zdolność prawną, udzielenie pełnomocnictwa wymaga oświadczenia woli osób działających jako ich organy lub przedstawiciele ustawowi (np. wspólnicy spółek osobowych reprezentujących spółkę).

Osoba czynna w lokalu przedsiębiorcy

Osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa (art. 97 Kodeksu cywilnego).

Przepis, o którym mowa ma za zadanie chronić podmioty działające w przekonaniu, że określone osoby są umocowane do działania w imieniu przedsiębiorcy, z którym zamierzają dokonać jakiejś czynności prawnej.

Rodzaje pełnomocnictwa

Są trzy rodzaje pełnomocnictwa:

  1. ogólne,

  2. rodzajowe,

  3. szczególne.

Pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Z kolei drugi rodzaj pełnomocnictwa określa rodzaj czynności, do dokonywania których umocowany ma być pełnomocnik. Ostatni rodzaj pełnomocnictwa obejmuje umocowanie do dokonania konkretnej czynności w imieniu mocodawcy.

Pełnomocnictwo rodzajowe oprócz rodzaju czynności prawnych, do których dokonywania ustanowiono pełnomocnika powinno także określać również przedmiot tych czynności. Natomiast pełnomocnictwo szczególne powinno wymieniać konkretną czynność o określonych stronach i przedmiocie.

Formy pełnomocnictwa

Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie (art. 99 § 2 Kodeksu cywilnego).

W przypadku, gdy do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, to pełnomocnictwo do jej dokonania powinno być udzielone w tej samej szczególnej formie (art. 99 § 1 Kodeksu cywilnego).

Pełnomocnik o ograniczonej zdolności do czynności prawnych

Pełnomocnik nie musi posiadać pełnej zdolności do czynności prawnych (zdolności do nabywania praw i zaciągania zobowiązań). Czynność dokonana przez pełnomocnika mającego ograniczoną zdolność do czynności prawnych jest bowiem nadal ważna (art. 100 Kodeksu cywilnego).

Kiedy pełnomocnictwo wygasa?

Pełnomocnictwo zasadniczo wygasa w dwóch przypadkach:

  1. kiedy zostaje odwołane,

  2. na skutek śmierci mocodawcy lub pełnomocnika.

Innymi okolicznościami powodującymi wygaśnięcie pełnomocnictwa są jego zrzeczenie się, nadejście terminu końcowego lub ziszczenie się warunku rozwiązującego, utrata osobowości prawnej przez mocodawcę lub pełnomocnika, dokonanie czynności prawnej przez umocowanego, wygaśnięcie stosunku podstawowego, jeśli umocowanie było ustawowym skutkiem jego nawiązania.

Odwołanie pełnomocnictwa

Pełnomocnictwo może być odwołane w każdym czasie. Mocodawca może jednak zrzec się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn, które są uzasadnione treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa (art. 101 § 1 Kodeksu cywilnego). O wyłączeniu uprawnienia do odwołania pełnomocnictwa powinno się wspomnieć w treści oświadczenia o jego udzieleniu.

Odwołanie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną. Mocodawca odwołując pełnomocnictwo składa oświadczenie woli, które może przybrać dowolną formę.

Śmierć mocodawcy lub pełnomocnika

Śmierć mocodawcy lub pełnomocnika zasadniczo powoduje wygaśnięcie pełnomocnictwa. W pełnomocnictwie można jednak zastrzec inaczej (art. 102 § 2 Kodeksu cywilnego).

Zwrot dokumentu po wygaśnięciu umocowania

Po wygaśnięciu umocowania pełnomocnik powinien zwrócić dokument pełnomocnictwa (art. 102 zdanie pierwsze Kodeksu cywilnego). Nie może on zostać u byłego pełnomocnika, ponieważ wiązałoby się to dla mocodawcy z pewnym ryzykiem. Przepis ten zabezpiecza więc jego interesy.

Były pełnomocnik może jednak żądać wydania mu poświadczonego odpisu dokumentu pełnomocnictwa ze wzmianką o wygaśnięciu umocowania (art. 102 zdanie drugie Kodeksu cywilnego).

Falsus procurator

Rzekomy pełnomocnik (falsus procurator), to podmiot, który zawierając umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres.

Dana osoba nie ma umocowania, gdy pełnomocnictwo w ogóle nie zostało mu udzielone albo nie zostało udzielone skutecznie (np. z powodu nieważności oświadczenia o jego udzieleniu z powodu niezachowania formy zastrzeżonej dla tego oświadczenia pod rygorem nieważności albo z racji tego, że udzielając pełnomocnictwa mocodawca był w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli lub jego oświadczenie dotknięte było wadą oświadczenia woli, z powodu której uchylił się od jego skutków).

Dana osoba przekracza umocowanie, gdy faktycznie jest pełnomocnikiem i dokonuje czynności prawnej nieobjętej zakresem umocowania wynikającym z udzielonego jej pełnomocnictwa.

Ważność umowy zawartej przez rzekomego pełnomocnika zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta (art. 103 § 1 Kodeksu cywilnego). Mamy tu więc do czynienia z bezskutecznością zawieszoną. Mocodawca może potwierdzić taką umowę w dowolny sposób. Jeśli jednak do ważności umowy wymagana jest forma szczególna, to potwierdzenie jej zawarcia powinno być dokonane w tej samej formie. W innym wypadku umowa jest nieważna.

Druga strona umowy zawieranej z rzekomym pełnomocnikiem może wyznaczyć osobie, w której imieniu została ona zawarta, odpowiedni termin do jej potwierdzenia. Staje się ona wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu (art. 103 § 2 Kodeksu cywilnego).

W przypadku braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu (art. 103 § 3 Kodeksu cywilnego).

Nieważność jednostronnej czynności prawnej

Jednostronne czynności prawne dokonywane przez rzekomego pełnomocnika są zasadniczo nieważne. Jednakże gdy ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu, zgodził się na działanie bez umocowania, stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez umocowania, a więc art. 103 (art. 104 Kodeksu cywilnego).

Do jednostronnych czynności prawnych należą czynności, dla których skuteczności wystarczające jest oświadczenie woli jednej ze stron. Chodzi tu np. o odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie.

Osoba, której pełnomocnictwo wygasło

Może zdarzyć się, że pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania. W takim wypadku czynność prawna jest ważna, chyba że druga strona wiedziała o wygaśnięciu umocowania lub mogła z łatwością dowiedzieć się o nim (art. 105 Kodeksu cywilnego).

Przepis ten chroni drugą stronę działającą w zaufaniu do umocowania, którym poprzednio legitymował się pełnomocnik.

Pełnomocnictwo substytucyjne

Pełnomocnik najczęściej działa sam. Może on jednak ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników (substytutów), ale tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa (art. 106 Kodeksu cywilnego).

Mimo ustanowienia substytuta pierwotny pełnomocnik i mocodawca mogą nadal dokonywać czynności prawnych.

Mocodawca może ustanowić dowolną ilość pełnomocników i umocować ich do działania w swoim imieniu w takim samym albo różnym zakresie. Jeśli zakres umocowania pełnomocników jest taki sam, każdy z pełnomocników może działać samodzielnie. Co innego może jednak wynikać z treści pełnomocnictwa (art. 107 Kodeksu cywilnego).

Pełnomocnik jako druga strona czynności prawnej

Czynność prawną mozna dokonać samodzielnie lub poprzez pełnomocnika.Pełnomocnik nie może dokonywać czynności prawnych „z samym sobą”. Innymi słowy nie może być on drugą stroną czynności prawnej, której dokonywa w imieniu mocodawcy. Zakaz, o którym mowa w art. 108 Kodeksu cywilnego dotyczy sytuacji, gdy:

  1. pełnomocnik jest jednocześnie stroną i przedstawicielem drugiej strony czynności prawnej,

  2. pełnomocnik jest umocowany przez obie strony czynności prawnej i działa w imieniu obu z nich,

  3. pełnomocnik jednej strony czynności prawnej jest jednocześnie drugą stroną tej czynności, która nie działa osobiście tylko przez pełnomocnika,

  4. jedna strona czynności prawnej jest reprezentowana przez pełnomocnika substytucyjnego ustanowionego przez jej pełnomocnika będącego jednocześnie drugą stroną tej czynności.

We wskazanych wyżej sytuacjach interesy mocodawcy są narażone na nielojalne zachowanie pełnomocnika.

Od powyżej zasady przewidziany jest jednak jeden wyjątek. Mianowicie pełnomocnik może dokonać czynności prawnej „z samym sobą”, gdy ze względu na jej treść nie ma możliwości naruszenia interesów mocodawcy.

Czym jest prokura?

Prokura jest rodzajem pełnomocnictwa, które może być udzielone tylko przez przedsiębiorcę, który podlega obowiązkowemu wpisowi do rejestru przedsiębiorców. Prokura obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa (art. 109.1 § Kodeksu cywilnego).

Za przedsiębiorcę uznaje się osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, ale mającą zdolność prawną. Podmioty te aby mogły być nazywane przedsiębiorcami muszą wykonywać działalność gospodarczą lub zawodową we własnym imieniu. Przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

W jakiej formie udziela się prokury?

Prokura pod rygorem nieważności powinna być udzielona na piśmie. Cechą charakterystyczną prokury jest to, że nie stosuje się do niej przepisu art. 99 § 1 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie.

Kiedy uprawnienia prokurenta są ograniczone?

Czasem uprawnienia prokurenta są ograniczone. Na przykład pełnomocnictwo do poszczególnej czynności wymagane jest do:

  1. zbycia przedsiębiorstwa,

  2. dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania,

  3. zbywania i obciążania nieruchomości.

Prokura łączna i samoistna

Prokurę można udzielić kilku osobom łącznie lub samodzielnie. Pierwsza z nich to prokura łączna, a druga samodzielna. Udzielenie prokury kilku osobom łącznie umocowuje każdą z nich w takim samym zakresie.

Kierowane do przedsiębiorcy oświadczenia lub doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednej z osób, którym udzielono prokury łącznie (art. 109.4 § 2 Kodeksu cywilnego).

Wyróżnia się także tzw. prokurę niewłaściwą. Udzielana jest ona z zastrzeżeniem, że prokurent może działać tylko łącznie z inną osobą (w praktyce jest to członek zarządu przedsiębiorcy będącego osobą prawną lub wspólnikiem spółki osobowej).

Prokura oddziałowa

Prokura oddziałowa, to prokura, którą można ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa (art. 109.5 Kodeksu cywilnego).

Wobec braku prawnej definicji oddziału przedsiębiorstwa należy przyjąć, że oddział to wyodrębniona i samodzielna organizacyjnie część działalności gospodarczej, wykonywana przez przedsiębiorcę poza siedzibą przedsiębiorcy lub głównym miejscem wykonywania jego działalności.

Czy prokura może być przenoszona?

Przepis art. 109.6 Kodeksu cywilnego przewiduje bezwzględny zakaz ustanawiania prokury przez dalszego prokurenta. Obejmuje on ustanowienie pełnomocnictwa substytucyjnego i przenoszenie prokury. Z przeniesieniem prokury mamy do czynienia, gdy prokurent umocowuje kolejną osobę do działania w charakterze prokurenta i traci jednocześnie to umocowanie.

Nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby prokurent udzielił pełnomocnictwa szczególnego i rodzajowego, jeśli tylko taką możliwość przewidziano w treści prokury. Prokurent ma jednak zakaz udzielania pełnomocnictwa ogólnego.

Odwołanie i wygaśnięcie prokury

Prokura może się zakończyć na skutek:

1) odwołania,

2) wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru,

3) ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy,

4) otwarcia likwidacji przedsiębiorcy,

5) przekształcenia przedsiębiorcy.

Zgodnie z art. 109.7 Kodeksu cywilnego prokura może być odwołana w każdym czasie w drodze jednostronnej czynności prawnej. Brak wymagań co do formy odwołania prokury należy zatem przyjąć, że może być ona odwołana w dowolnej formie.

Prokura wygasa wraz ze śmiercią prokurenta, ponieważ szczególne zaufanie łączące prokurenta z mocodawcą wyklucza dziedziczenie tego uprawnienia. Prokura wygasa także, gdy prokurent utraci pełną zdolność do czynności prawnych (np. gdy zostanie ubezwłasnowolniony). Prokura może też wygasnąć wraz ze złożeniem wypowiedzenia przez prokurenta.

Obowiązek zgłoszenia udzielenia i wygaśnięcia prokury do rejestru przedsiębiorców

Udzielenie i wygaśnięcie prokury powinno być zgłoszone przez przedsiębiorcę do rejestru przedsiębiorców (art. 109.8 § 1 Kodeksu cywilnego).

Wniosek o wpis składany jest na urzędowym formularzu w sądzie rejonowym, który wyznacza się według siedziby przedsiębiorcy. Powinien on zawierać informację o ustanowieniu prokury, o osobie prokurenta, a także o rodzaju prokury. Natomiast w przypadku prokury łącznej wniosek powinien zawierać także sposób jej wykonywania (art. 109.8 § 2 Kodeksu cywilnego).