Kto może być pełnomocnikiem procesowym?

Zgodnie z art. art. 87 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego pełnomocnikiem może być:

  1. adwokat lub radca prawny,

  2. rzecznik patentowy (w sprawach własności przemysłowej),

  3. osoba posiadająca licencję doradcy restrukturyzacyjnego (w sprawach restrukturyzacji i upadłości),

  4. osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony,

  5. osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia,

  6. współuczestnik sporu,

  7. małżonek, rodzeństwo, zstępni lub wstępni strony,

  8. osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.

Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy (w tym nieposiadającego osobowości prawnej) może być również pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. Osoba prawna prowadząca, na podstawie odrębnych przepisów, obsługę prawną przedsiębiorcy, osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej może udzielić pełnomocnictwa procesowego – w imieniu podmiotu, którego obsługę prawną prowadzi – adwokatowi lub radcy prawnemu, jeżeli została do tego upoważniona przez ten podmiot (art. 87 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego).

W sprawach o ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka i o roszczenia alimentacyjne pełnomocnikiem może być również przedstawiciel właściwego w sprawach z zakresu pomocy społecznej organu jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacji społecznej, mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie (art. 87 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego).

W sprawach związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego pełnomocnikiem rolnika może być również przedstawiciel organizacji zrzeszającej rolników indywidualnych, której rolnik jest członkiem (art. 87 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego).

W sprawach związanych z ochroną praw konsumentów pełnomocnikiem może być przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należy ochrona konsumentów (art. 87 § 5 Kodeksu postępowania cywilnego).

W sprawach związanych z ochroną własności przemysłowej pełnomocnikiem twórcy projektu wynalazczego może być również przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należą sprawy popierania własności przemysłowej i udzielania pomocy twórcom projektów wynalazczych (art. 87 § 6 Kodeksu postępowania cywilnego).

Ponadto pełnomocnikiem pracownika lub ubezpieczonego może być również przedstawiciel związku zawodowego lub inspektor pracy albo pracownik zakładu pracy, w którym mocodawca jest lub był zatrudniony, a ubezpieczonego – także przedstawiciel organizacji zrzeszającej emerytów i rencistów (art. 465 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego).

Uprawnienie do umocowania pełnomocnika procesowego ułatwia, a nie raz warunkuje możliwość skutecznego dochodzenia i obrony swoich praw przez strony w postępowaniu sądowym (zwłaszcza, gdy jest to adwokat lub radca prawny).

Kodeks postępowania cywilnego wyróżnia cztery rodzaje osób mogących być pełnomocnikami procesowymi:

  1. pełnomocników profesjonalnych (adwokatów, radców prawnych oraz rzeczników patentowych w sprawach własności przemysłowej i doradców restrukturyzacyjnych w sprawach restrukturyzacji i upadłości);

  2. osoby związane z mocodawcą umowami cywilnoprawnymi (sprawujące zarząd majątkiem lub interesami strony lub pozostające ze stroną w stałym stosunku zlecenia o ile przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia);

  3. osoby powiązane ze sobą procesowo (współuczestnik sporu);

  4. osoby związane stosunkiem bliskości (rodzice, małżonek, rodzeństwo, zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia).

Adwokat i radca prawny

Adwokat wykonuje swój zawód w kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim oraz w spółce:

  1. cywilnej lub jawnej, w której wspólnikami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z 5.7.2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;

  2. partnerskiej, w której partnerami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z 5.7.2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;

  3. komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z 5.7.2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Pełnomocnikiem procesowym strony może być m.in. adwokat.Adwokat może być pełnomocnikiem strony w postępowaniu cywilnym tylko wtedy, gdy wykonuje zawód w jednej z wyżej wskazanych form.

Po sześciu miesiącach aplikacji adwokackiej aplikant może zastępować adwokata przed sądami, organami ścigania, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Konstytucyjnego oraz Trybunału Stanu.

Aplikant radcowski może zastępować adwokata na takich samych zasadach jak radcę prawnego, jeśli adwokat jest wspólnikiem w spółce adwokacko-radcowskiej. Wyjątkiem są sprawy, w których adwokat występuje w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe.

Aplikant adwokacki może sporządzać i podpisywać pisma procesowe związane z występowaniem adwokata przed sądami, organami ścigania i organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami z wyraźnego upoważnienia adwokata. Nie może jednak sporządzać i podpisywać apelacji, skargi kasacyjnej oraz skargi konstytucyjnej.

Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej. Wykonuje on swój zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce:

    1. cywilnej lub jawnej, w której wspólnikami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;

    2. partnerskiej, w której partnerami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;

    3. komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Rzecznik patentowy

Zawód rzecznika patentowego polega na świadczeniu pomocy prawnej w sprawach własności przemysłowej. Wykonuje on zawód na warunkach określonych w ustawie, w kancelarii patentowej lub na rzecz pracodawcy. Rzecznik patentowy może wykonywać zawód na warunkach określonych w ustawie, także na podstawie umów cywilnoprawnych.

Rzecznik patentowy wykonujący zawód w ramach stosunku pracy zajmuje samodzielne stanowisko, które podlega bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej, a jeśli jednostka organizacyjna zatrudnia dwóch lub więcej rzeczników patentowych, jednemu z nich powierza się koordynację pracy świadczonej przez nich w tej jednostce.

Rzecznik patentowy występuje w charakterze pełnomocnika w postępowaniu przed Urzędem Patentowym, sądami i organami orzekającymi w sprawach własności przemysłowej. Może on udzielić dalszego pełnomocnictwa (substytucji) innemu rzecznikowi patentowemu, a także aplikantowi.

Po upływie 18 miesięcy od rozpoczęcia aplikacji rzecznik patentowy kierujący aplikacją (patron) może upoważnić swojego aplikanta do zastępowania go we wszystkich czynnościach.


Rzecznik patentowy może być pełnomocnikiem w postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest roszczenie wynikające ze zwalczania nieuczciwej konkurencji w zakresie, o którym mowa w art. 2 pkt 1 ustawy o rzecznikach patentowych.

Doradcy restrukturyzacyjni

Licencja doradcy restrukturyzacyjnego daje możliwość wykonywania czynności:

  1. syndyka na podstawie ustawy z dnia 28.02.2003 r. – Prawo upadłościowe oraz nadzorcy i zarządcy na podstawie ustawy z dnia 15.05.2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne;

  2. zarządcy w egzekucji przez zarząd przymusowy na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego.

Osoba, która posiada licencję doradcy restrukturyzacyjnego i prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą powołana do pełnienia funkcji w postępowaniu restrukturyzacyjnym, upadłościowym lub egzekucyjnym wykonuje czynności w ramach działalności gospodarczej.

Doradca restrukturyzacyjny działający jako pełnomocnik procesowy może działać tylko w sprawach restrukturyzacji i upadłości. Nie może występować w charakterze pełnomocnika przed Sądem Najwyższym. W efekcie doradca posiada uprawnienia do występowania w sprawach toczących się przed sądami powszechnymi z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego (w zasadzie są to sądy gospodarcze).

Strona w treści udzielonego pełnomocnictwa lub w inny jednoznaczny sposób może wskazać pełnomocnika do doręczeń. Jeśli tego nie zrobiła, wyboru dokonuje przewodniczący lub sąd.

Osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony

Zarząd majątkiem lub interesami strony może sprawować osoba fizyczna lub prawna. Jeśli przedmiot procesu wchodzi w zakres tego zarządu, to osoba sprawująca ten zarząd może być pełnomocnikiem procesowym strony. Tak samo jest w wypadku stałego stosunku zlecenia. Sprawowanie zarządu majątkiem lub interesami strony musi być trwałe. Zarząd ten nie musi dotyczyć całego majątku lub wszystkich interesów strony. Wystarczające jest, jeśli odnosi się choćby do części majątku lub interesów, jeśli przedmiot sporu wchodzi w zakres tego zarządu.

Osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia

Okolicznością doniosłą przy ustanowieniu pełnomocnika w tym przypadku nie jest to, czy zlecenie obejmowało zastępowanie zleceniodawcy przed sądem, ale to, że potrzeba żądania rozstrzygnięcia przez sąd wiąże się lub wynika z okoliczności faktycznych objętych udzielonym wcześniej zleceniem. Ustalając dopuszczalność pełnomocnictwa procesowego sąd przeprowadza dwustopniowy sprawdzian. Bada on czy stosunek zlecenia jest stały, po czym porównuje zakres zlecenia i pełnomocnictwa w celu ustalenia, czy mieści się w nim przedmiot sprawy (tj. treść roszczenia i okoliczności faktyczne przytoczone w celu jego uzasadnienia). Przedmiotem sprawy jest przedmiot postępowania toczącego się lub wszczynanego przed sądem, w którym zleceniodawca ustanawia zleceniobiorcę swoim pełnomocnikiem. Umowa zlecenia obejmująca stałe prowadzenie obsługi prawnej mocodawcy, w tym reprezentowanie go przed sądem, może być podstawą pełnomocnictwa procesowego tylko wtedy, gdy przedmiot sprawy dotyczy określonej w tej umowie czynności prawnej, faktycznej lub usługi.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego umowa zlecenia może być podstawą udzielenia pełnomocnictwa procesowego zarówno wtedy, gdy obejmuje dokonanie określonej czynności prawnej, tj. w przypadku zawarcia umowy zlecenia, o której mowa w art. 734 § 1 Kodeksu cywilnego, jak również wtedy, gdy obejmuje dokonanie określonej czynności faktycznej lub usługi na rzecz mocodawcy, tj. w przypadku zawarcia umowy, o której mowa w art. 750 Kodeksu cywilnego, do której stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Doniosłą okolicznością przy ustanawianiu pełnomocnika nie jest to, czy zlecenie obejmowało zastępowanie zleceniodawcy przed sądem, ale to, że potrzeba żądania rozstrzygnięcia przez sąd wiąże się lub wynika z okoliczności faktycznych objętych udzielonym wcześniej zleceniem.