Kto może być pełnomocnikiem w postępowaniu przed sądami administracyjnymi?
W postępowaniu przed sądami administracyjnymi wyróżnia się:
- pełnomocników profesjonalnych, którzy zawodowo zajmują się świadczeniem usług prawniczych (adwokaci i radcowie prawni), oraz
- pełnomocników, których w toczącym się postępowaniu łączą ze stroną więzy osobiste bądź procesowe.
Osobną grupę pełnomocników tworzą doradcy podatkowi i rzecznicy patentowi. Są oni zrównani w statusie procesowym z adwokatami i radcami prawnymi.
Pełnomocnicy profesjonalni
W postępowaniu przed sądami administracyjnymi profesjonalnym pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny.
Adwokatem jest osoba, która spełnia wymagania oznaczone w art. 65 ustawy z dnia 26.05.1982 r. – Prawo o adwokaturze i jest wpisana na listę adwokatów. Adwokat może wykonywać swój zawód w kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej. Natomiast wspólnikami w spółce cywilnej, jawnej i partnerskiej oraz komplementariuszami w spółce komandytowej mogą być wyłącznie adwokaci lub adwokaci i radcowie prawni, a także prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej. Należy podkreślić, że wyłącznym przedmiotem działalności takich spółek jest świadczenie pomocy prawnej.
Radcą prawnym jest osoba, która spełnia wymagania określone w art. 23 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych i która złożyła ślubowanie i uzyskała wpis na listę radców prawnych. Radca prawny może wykonywać swój zawód w stosunku pracy (na podstawie umowy o pracę), na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej. Wspólnikami w spółce cywilnej, jawnej i partnerskiej oraz komplementariuszami w spółce komandytowej mogą być wyłącznie radcowie prawni lub radcowie prawni i adwokaci, a także prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej. Również w tym przypadku wyłącznym przedmiotem działalności takich spółek jest świadczenie pomocy prawnej.
Pełnomocnikiem strony w postępowaniu przed sądami administracyjnymi może być również prawnik zagraniczny pod warunkiem, że spełnia wymagania oznaczone w ustawie z dnia z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej. Pomoc prawną jaką świadczą tacy prawnicy odpowiada uprawnieniom adwokata lub radcy prawnego. Obejmuje ona w szczególności udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych oraz występowanie przed sądami i urzędami. Prawnikiem zagranicznym w rozumieniu powyższej ustawy jest prawnik z Unii Europejskiej, ale także prawnik spoza niej. Z zasady wzajemności wynika, że jeśli umowy międzynarodowe, których Polska jest członkiem nie stanowią inaczej, prawnicy zagraniczni uprawnieni są do wykonywania stałej praktyki po wpisaniu na jedną z list prawników zagranicznych. Listy te prowadzone są przez okręgowe rady adwokackie lub rady okręgowych izb radców prawnych. Wykonując stałą praktykę prawnik zagraniczny wpisany na listę używa tytułu zawodowego uzyskanego w państwie macierzystym, wyrażonego w języku urzędowym tego państwa, ze wskazaniem organizacji zawodowej, do której należy w państwie macierzystym, albo sądu, przed którym ma prawo występować zgodnie z prawem tego państwa oraz informacją, czy prawnik zagraniczny wykonuje stałą praktykę w zakresie jaki odpowiada zawodowi adwokata lub zawodowi radcy prawnego. W tym celu wskazać należy listę, na którą prawnik zagraniczny jest wpisany z podaniem prowadzącego je organu. Prawnik pochodzący z Unii Europejskiej wpisany na listę prowadzoną przez okręgową radę adwokacką zasadniczo ma takie same prawa i obowiązki jak adwokat, a prawnik wpisany na listę prowadzoną przez prowadzoną przez radę okręgowej izby radców prawnych ma takie same prawa i obowiązki jak radca prawny. Przy wykonywaniu czynności, które polegają na reprezentowaniu klienta w postępowaniu, w którym zgodnie z obowiązującymi przepisami wymagane jest, aby strona była reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego, prawnik z Unii musi współdziałać z osobą wykonującą jeden z tych zawodów. Jeśli reprezentacja klienta przez radcę prawnego nie jest dopuszczalna, prawnik z Unii musi działać z adwokatem. Szczegółowe warunki oraz sposób współdziałania określa umowa zawarta przez prawnika z Unii z adwokatem lub radcą prawnym. Przy zawieraniu umowy strony powinny mieć na uwadze, że celem współdziałania jest umożliwienie prawnikowi z Unii prawidłowego wykonywania jego obowiązków wobec klienta i wobec organu prowadzącego postępowanie. W szczególności chodzi tu o zapewnienie przestrzegania przez niego obowiązujących przepisów postępowania i zasad etyki zawodowej.
Prawnik spoza Unii Europejskiej wpisany na listę prowadzoną przez okręgową radę adwokacką uprawniony jest jedynie do udzielania porad prawnych i sporządzania opinii prawnych dotyczących prawa państwa macierzystego lub prawa międzynarodowego, w zakresie odpowiadającym zawodowi adwokata. Z kolei prawnik spoza Unii wpisany na listę prowadzoną przez radę okręgowej izby radców prawnych uprawniony jest jedynie do udzielania porad prawnych i sporządzania opinii prawnych dotyczących prawa państwa macierzystego lub prawa międzynarodowego, w zakresie odpowiadającym zawodowi radcy prawnego.
Osoba prawna lub zarząd spółki partnerskiej świadczący na podstawie odrębnych przepisów pomoc prawną przedsiębiorcy, osobie prawnej lub innej jednostce organizacyjnej, mogą udzielić pełnomocnictwa procesowego – w imieniu podmiotu, któremu świadczą pomoc prawną – adwokatowi lub radcy prawnemu, jeśli zostały do tego upoważnione przez ten podmiot (art. 35 § 1 ustawy – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).
Inne, profesjonalne podmioty
Pełnomocnikami w postępowaniu przed sądami administracyjnymi mogą być również inne osoby, jeśli przewidują to przepisy szczególne (art. 35 § 1 ustawy – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Chodzi tu o doradców podatkowych i rzeczników patentowych.
Doradca podatkowy uprawniony jest do występowania w charakterze pełnomocnika podatnika, inkasenta, osób trzecich odpowiedzialnych za zaległości podatkowe oraz następców prawnych podatnika, płatnika lub inkasenta w postępowaniach administracyjnych dotyczących obowiązków podatkowych. Ponadto doradca podatkowy może działać także jako pełnomocnik w sprawach celnych oraz w postępowaniach egzekucyjnych związanych z obowiązkami podatkowymi i celnymi. Oprócz tego doradca podatkowy jest uprawniony do występowania charakterze pełnomocnika w postępowaniu w zakresie sądowej kontroli decyzji, postanowień i innych aktów administracyjnych dotyczących spraw, w których przyznane mu zostały uprawnienia do działania w postępowaniu administracyjnym w charakterze pełnomocnika strony. Doradca podatkowy sam może uwierzytelnić odpis udzielonego mu pełnomocnictwa oraz udzielić dalszego pełnomocnictwa (substytucji) innemu doradcy podatkowemu, adwokatowi lub radcy prawnemu. Kwestią sporną jest, czy doradca podatkowy może występować jako pełnomocnik w sprawach skarg na postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym, na które służy zażalenie. Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale składu 7 sędziów z dnia 29 czerwca 2009 r. I FPS 1/09 odpowiedział na to pytanie twierdząco. Natomiast w postanowieniu z dnia 13 stycznia 2009 r. I FSK 1843/07 NSA stwierdził, że doradca podatkowy nie ma takiego uprawnienia.
Doradca podatkowy może reprezentować stronę w postępowaniu w przedmiocie przedłużenia terminu zabezpieczenia dokonanego w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji również na etapie kontroli sądowej sprawowanej przez wojewódzkie sądy administracyjne i NSA.
Rzecznik patentowy działa jako pełnomocnik w postępowaniu przed Urzędem Patentowym, sądami i organami orzekającymi w sprawach własności przemysłowej.
Inni, nieprofesjonalne podmioty
W postępowaniu przed sądami administracyjnymi pełnomocnikiem strony może być także inny skarżący lub uczestnik postępowania, a pełnomocnikiem strony będącej osobą fizyczną również wstępni, małżonek, rodzeństwo lub zstępni, a także osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
Sąd administracyjny może wezwać do wykazania stopnia pokrewieństwa i faktu pozostawania w związku małżeńskim lub w stosunku przysposobienia.
Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy (w tym niemającego osobowości prawnej) może być pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. Dotyczy to także państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej (art. 35 § 2 ustawy – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).
Funkcjonariusz lub pracownik kierowanej jednostki organizacyjnej
Pełnomocnikiem organu, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania są przedmiotem skargi, może być funkcjonariusz lub pracownik kierowanej przez ten organ jednostki organizacyjnej (art. 35 § 4 ustawy – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).
W większości przypadków przepis ten spełnia swoją funkcję i jest wykorzystywany jako podstawa do umocowania pracownika urzędu stworzonego do obsługi organu administracji publicznej lub funkcjonariusza tego urzędu do występowania przed sądem administracyjnym w imieniu organu administracji publicznej, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania stały się przedmiotem zaskarżenia.
Pełnomocnikiem organu może być również funkcjonariusz lub pracownik jednostki organizacyjnej kierowanej przez organ nadrzędny w sprawach:
- w których sąd przedstawił zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów,
- W których sąd przedstawił pytanie prawne Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej,
- skarg na pisemne interpretacje przepisów prawa podatkowego wydawane w indywidualnych sprawach.
Funkcjonariusz lub pracownik urzędu obsługującego Ministra Finansów występujący jako pełnomocnik
Pełnomocnikiem Szefa Krajowej Administracji Krajowej lub Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej może być również funkcjonariusz lub pracownik urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych (art. 35 § 6 ustawy – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).