Odwołanie i wygaśnięcie prokury
W Kodeksie cywilnym wyróżnia się 5 okoliczności leżących po stronie przedsiębiorcy, których wystąpienie prowadzi do upadku prokury. Są to:
-
odwołanie prokury,
-
wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru,
-
ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy,
-
otwarcie likwidacji przedsiębiorcy,
-
przekształcenie przedsiębiorcy.
Odwołanie prokury
Prokura może być odwołana w każdym czasie (art. 109.7 § 1 Kodeksu cywilnego). W przeciwieństwie do pełnomocnictwa prokura nie jest nieodwoływalna. Nie można zatem zrzec się prawa do odwołania prokury.
Prokurę odwołuje się w drodze jednostronnej czynności prawnej mocodawcy. Prokurent nie musi wyrażać zgody na odwołanie prokury. Przyjmuje się, że oświadczenie o odwołaniu prokury nie musi zostać skierowane do prokurenta. Dla bezpieczeństwa obrotu wystarczające jest, gdy przedsiębiorca zgłosi do sądu rejestrowego wniosek o wykreślenie prokury wygasłej wskutek odwołania.
Odwołanie prokury jest skuteczne z momentem jego dokonania. Wpis do rejestru (wykreślenie) jest obowiązkowy, ale ma charakter deklaratywny.
Brak przepisów określających formę, w jakiej powinno zostać dokonane odwołanie prokury. Można ją zatem odwołać w dowolnej formie, nawet dorozumianej (przez złożenie wniosku do KRS o jej wykreślenie).
Wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru
Wykreślenie z rejestru w myśl przepisów ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym jest wpisem i podlega procedurze właściwej dla dokonywania wpisów w rejestrze. Procedura ta uregulowana jest we wspomnianej ustawie oraz w Kodeksie postępowania cywilnego. Wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru skutkuje ustaniem bytu prawnego danego przedsiębiorcy. W konsekwencji wygasa także prokura, która jest zależna od bytu prawnego mocodawcy.
Czasem zdarza się, że wykreślenie zostało dokonane bezzasadnie. W takim wypadku zainteresowany przedsiębiorca, którego wykreślenie dotyczy może zaskarżyć dokonane wykreślenie w drodze apelacji (art. 518 Kodeksu postępowania cywilnego). Przedsiębiorca będzie wiedział o wykreśleniu, ponieważ podmiot podlegający wpisowi do KRS jest uczestnikiem postępowania, nawet jeśli nie był wnioskodawcą (art. 694.3 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego).
Należy podkreślić, że postanowienie dotyczące wykreślenia podmiotu z rejestru nie jest skuteczne i wykonalne z chwilą wydania (art. 694.5 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego). Wykreślenia dokonuje się w rejestrze niezwłocznie po wydaniu postanowienia. Ponadto zamieszcza się wzmiankę o jego nieprawomocności. Prokura wygasa z chwilą uprawomocnienia.
Na ogół wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru jest konsekwencją innych procesów, które już wcześniej doprowadziły do wygaśnięcia prokury (np. ogłoszenia upadłości czy otwarcia likwidacji). W pewnych wypadkach, w odniesieniu do spółek osobowych, dopuszczalne jest zakończenie ich działalności bez przeprowadzenia likwidacji.
Ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy
W przypadku, gdy dłużnik-przedsiębiorca jest niewypłacalny, ogłasza się w stosunku do niego upadłość. Datą upadłości jest data wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości. W tym momencie m.in. wygasają wszystkie prokury ustanowione przez upadłego.
Należy podkreślić, że podmiot w upadłości nadal funkcjonuje, aż do zakończenia postępowania upadłościowego i wykreślenia go z rejestru. Jest wtedy także przedsiębiorcą wpisanym do rejestru, a więc teoretycznie spełnia przesłanki umożliwiające mu ustanowienie nowego prokurenta. Mimo to istnieje zakaz ustanawiana prokury przez upadłego.
Otwarcie likwidacji przedsiębiorcy
Likwidację przedsiębiorcy przeprowadza się w przypadku zakończenia przez niego działalności. W przeciwieństwie do upadłości, nie ma ogólnej regulacji postępowania likwidacyjnego.
Prokura wygasa z chwilą otwarcia likwidacji.
W czasie przeprowadzania likwidacji można odstąpić od likwidacji. W takim wypadku spółka kontynuuje swoją działalność tak, jakby w ogóle nie było postępowania likwidacyjnego. Nie wpływa to jednak na losy prokury. Wygaśnięcie prokury nie jest bowiem powiązane z zakończeniem postępowania likwidacyjnego, ale z jego otwarciem. Mimo podjęcia decyzji o przerwaniu likwidacji prokura jest już wygasła i nie odżywa. Istnieje jednak możliwość ponownego udzielenia prokury tej samej osobie przez przedsiębiorcę.
Podmiot w likwidacji nadal funkcjonuje aż do zakończenia postępowania likwidacyjnego i wykreślenia go z rejestru. Jest on także przedsiębiorcą wpisanym do rejestru. Teoretycznie zatem spełnia przesłanki umożliwiające mu ustanowienie nowego prokurenta. Podmiot w likwidacji może za pośrednictwem likwidatorów, którzy są odpowiednikami wspólników lub członków zarządu, dokonywać wszystkich czynności dotyczących jego majątku. Nie podlega on żadnej kontroli. Mimo, że z chwilą otwarcia likwidacji prokura wygasa, to podmiot w likwidacji na ogół może ustanawiać prokurę. Może on nawet udzielić prokury tej samej osobie.
Ustanowienie kuratora dla przedsiębiorcy
Sąd ustanawia dla osoby prawnej kuratora, gdy nie może ona prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów. Nie prowadzi to jednak do wygaśnięcia prokury. Przedsiębiorca może od tej chwili być reprezentowany niezależnie przez kuratora oraz przez prokurenta.
Przekształcenia przedsiębiorcy
Przekształcenie przedsiębiorcy to zmiana jednej jego formy prawnej na inną bez utraty tożsamości. Nadal jest to ten sam podmiot.
Przy przekształceniu mamy do czynienia z zasadą kontynuacji, a nie sukcesji uniwersalnej. Oznacza to, że podmiot przekształcony nie uzyskuje ogółu praw i obowiązków przekształconego, ale wstępuje w jego sytuację prawną.
Wygaśnięcie prokury ze względu na okoliczności leżące po stronie prokurenta
Prokura wygasa wraz ze śmiercią prokurenta (art. 109.7 § 3 Kodeksu cywilnego). Takie uregulowanie jest oczywiste, ponieważ szczególne zaufanie między prokurentem a mocodawcą wyklucza dziedziczenie tego uprawnienia.
Prokurentem nie może być osoba pozbawiona pełnej zdolności do czynności prawnych. Jeśli zatem osoba ustanowiona prokurentem z dowolnych powodów utraci taką zdolność (np. zostanie nawet częściowo ubezwłasnowolniona), to wtedy z mocy prawa jej prokura wygasa. Przedsiębiorca ma tylko obowiązek zgłoszenia do rejestru wniosku o wykreślenie takiej prokury. Jeśli tego nie zrobi, grozi mu odpowiedzialność za działania byłego prokurenta wobec jego kontrahentów będących w zaufaniu do treści rejestru.
Ponadto prokurent może wypowiedzieć prokurę w drodze jednostronnej czynności prawnej, dla której nie wymaga się zgody mocodawcy. Oświadczenie o wypowiedzeniu powinno zostać złożone mocodawcy. Może być ono złożone w dowolnej formie.