Przedstawicielstwo ustawowe a pełnomocnictwo
Umocowanie do działania w cudzym imieniu może być oparte na ustawie lub na oświadczeniu reprezentowanego. W pierwszym wypadku mamy do czynienia z przedstawicielstwem ustawowym, a w drugim z pełnomocnictwem (art. 96 Kodeksu cywilnego).
Określone w tym przepisie źródło umocowanie nie jest do końca precyzyjne. Umocowanie pełnomocnika bowiem także opiera się na ustawie w tym sensie, że to Kodeks cywilny określa zakres, w jakim dopuszczalne jest ustanowienie na rzecz osoby trzeciej kompetencji do działania ze skutkami dla reprezentowanego. Szczególnym rodzajem pełnomocnictwa jest prokura. W tym przypadku ustawa ustanawia zakres umocowania w sposób, na który mocodawca w ogóle nie ma wpływu. Z drugiej strony w przypadku przedstawicielstwa ustawowego kompetencja do działania w cudzym imieniu nie zawsze przysługuje danej osobie z mocy prawa (np. w przypadku rodziców jako przedstawicieli ustawowych dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską). Czasem konieczne jest ustanowienie przedstawiciela ustawowego, a więc podjęcie określonych decyzji procesowych przez właściwy organ, który wskazuje osobę przedstawiciela, a czasem też określa dokładny zakres jego kompetencji w granicach przewidzianych w ustawie.
Przedstawicielami ustawowymi są:
-
rodzice będący przedstawicielami dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską (art. 98 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego),
-
małżonek będący przedstawicielem swojego współmałżonka w zakresie określonym w art. 29 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu. W szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy),
-
opiekun,
-
kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo lub osoby niepełnosprawnej,
-
kurator osoby nieobecnej oraz osoby prawnej.
Za przedstawiciela ustawowego uznaje się również wspólnika spółki cywilnej reprezentującego innych wspólników na podstawie art 866 Kodeksu cywilnego. Przedstawiciel ustawowy w przeciwieństwie do pełnomocnika zwykle jest zobowiązany do reprezentowania osoby, dla której został ustanowiony.