Przedstawicielstwo ustawowe a pełnomocnictwo

Umocowanie do działania w cudzym imieniu może być oparte na ustawie lub na oświadczeniu reprezentowanego. W pierwszym wypadku mamy do czynienia z przedstawicielstwem ustawowym, a w drugim z pełnomocnictwem (art. 96 Kodeksu cywilnego).

Określone w tym przepisie źródło umocowanie nie jest do końca precyzyjne. Umocowanie pełnomocnika bowiem także opiera się na ustawie w tym sensie, że to Kodeks cywilny określa zakres, w jakim dopuszczalne jest ustanowienie na rzecz osoby trzeciej kompetencji do działania ze skutkami dla reprezentowanego. Szczególnym rodzajem pełnomocnictwa jest prokura. W tym przypadku ustawa ustanawia zakres umocowania w sposób, na który mocodawca w ogóle nie ma wpływu. Z drugiej strony w przypadku przedstawicielstwa ustawowego kompetencja do działania w cudzym imieniu nie zawsze przysługuje danej osobie z mocy prawa (np. w przypadku rodziców jako przedstawicieli ustawowych dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską). Czasem konieczne jest ustanowienie przedstawiciela ustawowego, a więc podjęcie określonych decyzji procesowych przez właściwy organ, który wskazuje osobę przedstawiciela, a czasem też określa dokładny zakres jego kompetencji w granicach przewidzianych w ustawie.

Przedstawicielami ustawowymi są:

  1. Przedstawicielami ustawowym małoletniego dziecka są jego rodzice.rodzice będący przedstawicielami dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską (art. 98 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego),

  2. małżonek będący przedstawicielem swojego współmałżonka w zakresie określonym w art. 29 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu. W szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy),

  3. opiekun,

  4. kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo lub osoby niepełnosprawnej,

  5. kurator osoby nieobecnej oraz osoby prawnej.

Za przedstawiciela ustawowego uznaje się również wspólnika spółki cywilnej reprezentującego innych wspólników na podstawie art 866 Kodeksu cywilnego. Przedstawiciel ustawowy w przeciwieństwie do pełnomocnika zwykle jest zobowiązany do reprezentowania osoby, dla której został ustanowiony.