Przedstawicielstwo w postępowaniu przed sądami administracyjnymi

Osoba fizyczna, która nie posiada zdolności do czynności w postępowaniu może je podejmować tylko przez swojego przedstawiciela ustawowego (art. 27 ustawy – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).

Zdolność do czynności w postępowaniu w sprawach przed sądami administracyjnymi (zdolność procesową) mają osoby fizyczne, które posiadają pełną zdolność do czynności prawnych (zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań) (art. 26 § 1 ustawy – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).

Brak zdolności procesowej zachodzi, gdy strona będąca osobą fizyczną jest w ogóle jej pozbawiona lub korzysta z niej, ale w ograniczonym zakresie. Sprawa musi jednak dotyczyć takich praw i obowiązków, aby do ich nabycia niezbędna była pełna zdolność do czynności prawnych.

Przedstawicielem ustawowym osoby fizycznej niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych są:

  1. rodzice lub,
  2. opiekunowie ustanowieni przez sąd opiekuńczy lub,
  3. kuratorzy lub,
  4. doradca tymczasowy.

Osobę małoletnią reprezentują rodzice łącznie lub każdy z nich samodzielnie, jeśli oboje mają władzę rodzicielską, lub ten, któremu ona przysługuje. Opiekun reprezentuje osobę małoletnią, gdy jej rodzice nie żyją lub żaden z nich nie ma władzy rodzicielskiej albo gdy są oni nieznani. Natomiast kurator reprezentuje osobę małoletnią, gdy żadne z rodziców ani opiekun nie mogą reprezentować dziecka oraz, gdy sprawa dotyczy dziecka poczętego.

Osobę ubezwłasnowolnioną reprezentuje opiekun, a częściowo ubezwłasnowolnioną – kurator. W czasie trwania postępowania o ubezwłasnowolnienie osobę, której postępowanie dotyczy może reprezentować doradca tymczasowy. Uprawnienia kuratora osoby częściowo ubezwłasnowolnionej do działania w procesie dotyczą wszystkich spraw wynikłych z czynności, których osoba taka nie może dokonać samodzielnie, nawet jeśli postanowienie sądu opiekuńczego nie zawierało upoważnienia kuratora do reprezentowania osoby częściowo ubezwłasnowolnionej. W związku z tym w tych sprawach kurator podejmuje czynności procesowe za tę osobę i to jemu należy doręczać odpisy orzeczeń (tak postanowił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 września 19707r. III CRN 132/77 oraz w postanowieniu z dnia 8 września 1970 r. II CZ 115/70).

Jeśli stroną postępowania jest podmiot niebędący osobą fizyczną, czynności procesowych w jego imieniu dokonuje upoważniony do działania organ. Wskazanie organów właściwych do działania za konkretne podmioty musi mieć oparcie w przepisach, które regulują ich strukturę organizacyjną i działalność (np. prawo spółdzielcze, kodeks spółek handlowych, ustawa o fundacjach). Określenie organów upoważnionych do działania w imieniu danej jednostki organizacyjnej wynika z:

  1. aktów prawnych powołujących do życia daną jednostkę lub regulujących jej funkcjonowanie, bądź
  2. z aktów określających wewnętrzną strukturę jednostki i kompetencje organów, czyli ze statutów.

Osoba fizyczna, która nie posiada zdolności do czynności w postępowaniu może je podejmować tylko przez swojego przedstawiciela ustawowego.Osoby, które działają jako organy podmiotów postępowania muszą być powołane na stanowiska zgodnie z warunkami powołania organów. Osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna posiada swoje organy dopiero od chwili uzyskania zdolności sądowej, a więc uzyskania bytu prawnego.

Za Skarb Państwa czynności w postępowaniu podejmuje organ jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się postępowanie, lub organ jednostki nadrzędnej (art. 28 § 2 ustawy – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Na mocy szczególnych przepisów Skarb Państwa może być również reprezentowany przez inny podmiot (np. starostę w sprawach własności i inne prawa rzeczowe na nieruchomości Skarbu Państwa).

W zakresie ustalonym przez ustawę z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej za organy administracji rządowej, państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej i za Skarb Państwa czynności w postępowaniu podejmuje Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej (art. 28 § 3 ustawy – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).

Przedstawiciel ustawowy lub organ albo osoby, o których mowa w art. 28 powyższej ustawy, muszą wykazać swoje umocowanie dokumentem przy pierwszej czynności w postępowaniu (art. 29 ustawy – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Najczęściej takim dokumentem jest dokument urzędowy (odpis z rejestru) lub dokument prywatny (statut, umowa spółki). Dokument, o którym mowa może być badany pod względem prawdziwości oraz zgodności z prawdą.

Pełnomocnik osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej mającej zdolność sądową musi bez wzywania dołączyć do akt sprawy nie tylko pełnomocnictwo, ale również dokument stwierdzający umocowanie do reprezentacji strony przez osobę, która udzieliła pełnomocnictwa (tak postanowił Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z dnia 5 października 2010 r. IFSK 1148/10).

Pierwszą czynnością w postępowaniu jest wniesienie skargi, złożenie odpowiedzi na skargę oraz pierwsze stawiennictwo na rozprawie.

Jeśli strona niemająca zdolności procesowej nie ma przedstawiciela ustawowego, sąd na wniosek strony przeciwnej ustanawia kuratora, gdy strona ta podejmuje przeciwko drugiej stronie czynność niecierpiącą zwłoki. Tak samo jest w przypadku strony niemającej organu powołanego do jej reprezentowania. (art. 30 § 1 ustawy – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Decyzję w tym zakresie sąd podejmuje w formie postanowienia. Konieczność ustanowienia kuratora dla osoby fizycznej zachodzi w stosunku do osoby, która nie ma zdolności procesowej i nie działa za nią przedstawiciel ustawowy, a wyjątkowo, gdy przedstawiciel ustawowy nie może reprezentować strony. Natomiast przy częściowym braku zdolności ustanowienie kuratora następuje w sprawach wymagających podjęcia czynności, których strona nie mogła samodzielnie dokonać. Kuratora dla podmiotu, który nie jest osobą fizyczną ustanawia się, gdy ten podmiot w ogóle nie ma organu uprawnionego do reprezentowania go lub w składzie tego organu zachodzą takie braki, które nie pozwalają na wykonywanie reprezentacji. Wniosek o ustanowienie kuratora może być złożony w samej skardze, jak również w późniejszym piśmie procesowym. Zgłoszenie wniosku może przybrać formę pisemną lub ustną i w takim wypadku ma miejsce na rozprawie do protokołu. Czynnością niecierpiącą zwłoki jest czynność, która na danym etapie postępowania musi być podjęta natychmiast, gdyż późniejsze jej dokonanie grozi dla strony zamierzającej dokonać tej czynności poważnymi konsekwencjami procesowymi. Sąd lub referendarz sądowy oceniają, czy dana czynność ma taki charakter. Błędy w zakresie tej oceny mogą skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą za szkodę, którą poniosła strona występująca z wnioskiem o ustanowienie kuratora do dokonania niecierpiącej zwłoki czynności procesowej. Kuratora ustanawia sąd, w którym sprawa się znajduje w chwili złożenia wniosku. Kurator ustanowiony do czynności procesowej niecierpiącej zwłoki zostaje powołany jedynie w celu umożliwienia skutecznego dokonania określonej czynności procesowej. Jego uprawnienia odpowiadają uprawnieniom kuratora powołanego przez sąd opiekuńczy. Wygasają one, w momencie dokonania czynności, do której podjęcia był powołany.