W jaki sposób powstaje prokura?
Prokura powstaje w drodze jednostronnej czynności prawnej. Ma ona charakter upoważniający.
Poglądy dotyczące powstania pełnomocnictwa są jednak różne w zależności od tego czy mamy do czynienia z prawem materialnym, czy procesowym. W prawie materialnym powszechnie przyjmuje się, że następuje to przez jednostronną czynność prawną. Natomiast w prawie procesowym wymagana jest dwustronna czynność prawna. Taka różnica występuje, ponieważ w prawie materialnym z samym udzieleniem pełnomocnictwa nie łączą się żadne obowiązki jakie ciążyłyby na pełnomocniku, a z pełnomocnictwem procesowym takie obowiązki są związane. Pełnomocnictwo procesowe prokurenta powstaje dopiero wtedy, gdy prokurent zgłosi się w sądzie w konkretnej sprawie związanej z prowadzoną przez jego mocodawcę działalnością gospodarczą i okaże odpis lub wyciąg z rejestru sądowego, z którego będzie wynikało, że jest prokurentem (nie potrzebny jest więc oddzielny dokument pełnomocnictwa procesowego). Zatem prokura tylko umożliwia zajęcie pozycji pełnomocnika procesowego. Jest to instytucja prawa prywatnego, a pełnomocnictwo procesowe należy do prawa publicznego.
Nie jest do końca wiadomo, czy oświadczenie woli o udzieleniu prokury musi być skierowane do konkretnej osoby. Przy pełnomocnictwie jest to zaś wymagane.
Oświadczenie o udzieleniu prokury właściwie trzeba skierować do adresata, ponieważ prokura podlega rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Do wniosku o wpis prokury należy załączyć zgodę na powołanie do pełnienia funkcji prokurenta.
Brak w Kodeksie cywilnym regulacji mówiącej o tym, czy udzielenie prokury musi być przyjęte.
Ukształtowanie prokury ze względu na liczbę prokurentów i ich kompetencję do samodzielnego działania w obrocie
Przedsiębiorca ma sporą swobodę w zakresie ukształtowania prokury ze względu na liczbę prokurentów i ich kompetencję do samodzielnego działania. Wyróżnia się następujące jej postacie:
1) ustanowienie jednego prokurenta mogącego działać samodzielnie;
2) ustanowienie dwóch (lub większej liczby) prokurentów, z których każdy może działać samodzielnie;
3) ustanowienie kilku prokurentów, z których niektórzy mogą działać samodzielnie, a inni jedynie w formule prokury łącznej;
4) ustanowienie prokury łącznej zwykłej, gdzie dwóch (lub więcej) prokurentów może działać za przedsiębiorcę tylko razem;
5) ustanowienie prokury łącznej nieprawidłowej, gdzie prokurent (lub większa liczba prokurentów) wyłącznie może działać za przedsiębiorcę tylko łącznie z członkiem jego zarządu (wspólnikiem handlowej spółki osobowej uprawnionym do jej reprezentacji);
6) ustanowienie prokury łącznej mieszanej, gdzie prokurenci (dwóch lub więcej) mogą działać za przedsiębiorcę razem lub każdy z nich łącznie z członkiem zarządu przedsiębiorcy (wspólnikiem spółki handlowej osobowej uprawnionym do jej reprezentacji).
Prokura a stosunek podstawowy
Generalnie przyjmuje się, że teoretycznie prokurenta z mocodawcą nie musi łączyć żaden inny stosunek prawny poza prokurą. W takim wypadku prokurent jest uprawniony do reprezentowania, ale nie jest to jego obowiązek. Uznaje się to za okoliczność utrudniającą korzystanie z prokury. W związku z tym w praktyce prawie zawsze prokurze towarzyszy inny stosunek prawny (tzw. stosunek podstawowy) łączący mocodawcę oraz prokurenta i regulujący ich wzajemne prawa i obowiązki. W przeważającej mierze jest to stosunek zlecenia, ale może to być również np. stosunek pracy, gdy prokurent jest pracownikiem mocodawcy.
Jakie skutki wywołuje działanie prokurenta?
Z racji tego, iż do prokury znajdują zastosowanie przepisy ogólne o przedstawicielstwie (art. 95-97 Kodeksu cywilnego), zgodnie z art. 95 § 2 Kodeksu cywilnego czynność prawna dokonana przez prokurenta (w granicach prokury) jest bezpośrednio skuteczna dla reprezentowanego.
W konsekwencji stosownie do treści czynności np. określona rzecz lub prawo może wejść do majątku reprezentowanego przedsiębiorcy albo z niego wyjść.
Prokurent jest zastępcą bezpośrednim przedsiębiorcy.
Czym jest prokura nierejestrowa?
Jak już wspomniano prokura powstaje w momencie jej udzielenia – złożenia stosownego oświadczenia woli. Do czasu rejestracji mamy więc do czynienia z prokurą nierejestrową.
Prokurent nierejestrowy ma wszystkie prawa prokurenta. Jego skuteczność w obrocie jest jednak znikoma, ponieważ rozsądni kontrahenci przedsiębiorcy wiedząc, że prokura wymaga rejestracji, wymagają okazania przez prokurenta podstaw jego umocowania w postaci dokumentu udzielającego prokury oraz odpisu z rejestru sądowego.
Transakcja dokonana przez prokurenta nierejestrowego wywołuje te same skutki dla przedsiębiorcy co transakcja dokonana przez prokurenta zarejestrowanego. Jedyna różnicą jest to, że kontrahenci w razie wątpliwości nie będą chronieni domniemaniem prawdziwości danych wpisanych do rejestru. Jeśli zatem okaże się, że działali z prokurentem niezarejestrowanym, to zawarta przez nich czynność prawna jest nieistniejąca w sensie prawnym. Od takiego prokurenta mogą domagać się naprawienia szkody oraz zwrotu wszystkiego, co od nich otrzymał.
Kodeks cywilny nie przewiduje sankcji za niedokonanie wpisu prokury do rejestru. Zgodnie jednak z art. 18 ustawy o krajowym rejestrze sądowym podmiot wpisany do rejestru ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niezgłoszeniem do rejestru danych podlegających obowiązkowi rejestrowemu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
Wyróżnia się także wtórną prokurę nierejestrową. Występuje ona w sytuacji, gdy wpis o prokurze zostanie wadliwie wykreślony z rejestru mimo, że prokura nie wygasła.